Linux'un Üniversite Laboratuvarlarında Eğitsel Araç Olarak Kullanımı
Özet:
Yazar, Linux'un Türkiye'de eğitim kurumlarındaki araştırma laboratuvarlarının
yüzünü birincil olarak nasıl etkileyip değiştirdiğini betimlemektedir.
Onun deneyimleri tüm dünyadaki üniversitelerde varolan bu andaki değişimi
örneklemektedir.
Giriş
Linux Türkiye'de, özellikle akademik ortamlarda, bir anda geniş bir
kullanıcı grubuna ulaşmıştır. Bunlar arasında, İstanbul Teknik Üniversitesi
Linux ile ilgili olarak farklı ölçeklerde yapmış olduğu çalışmalarla ve
Türkçe sürümler geliştirerek önemli bir rol almaktadır. Çok yakınlarda,
Üniversitenin Elektrik Mühendisliği Bölümünde Türkçe Linux olan Turkuvaz'ın
Beta sürümü tamamlanmış bulunmaktadır. Her ne kadar çalışmalar bu bölümdeki
araştırma ve öğretim yadımcıları tarafından yapılsa da Fen Edebiyat
Fakültesi'nde Linux kullanan geniş bir öğrenci topluluğu bu çalışmalara
katılmaktadır. Bu öğrenciler, Matematik ve Mühendislik Bilimleri Bölümleri'nin
ortaklaşa koordine ettiği Matematik Mühendisliği Lisans Programında
okumaktadırlar. Yazar yazıda, en başından bu yana programda Linux kullanımını
ile ilgili olarak açıklamalarda bulunuyor.
Neden Linux?
Öykü, Matematik Mühendisliği Lisans Programı'nın güncellenmesinin gündeme
geldiği 1992 'de başlıyor.
Mühendislik Bilimleri Bölümü, o günlerde, programın yazılım tabanlı olarak
değiştirilmesi konusunda kararlı adımlar attı. Bu görüşün temelinde yatan
öğrencilere bilgiyi vermenin değil bilgiye nasıl ve etkili bir şekilde
ulaşmayı öğretmenin önemli olduğu düşüncesiydi ve ders içerikleri bu
doğrultuda değiştirildi. Dolayısıyla, özellikle bilgisayar tabanlı derslerde,
eğitim olabildiğince devinimli bir yapıya kaydırılarak ders verenlerin
içeriği günlük gereksinimlere göre değiştirebilmesi mümkün kılındı.
Bilgisayar teknolojisi ve bilişim alanındaki keskin ve çabuk değişimleri
izlemek çok önemliydi.
Daha fazla ilerlemeden önce, "Matematik Mühendisliği" kavramının Türkiye'de
ne anlama geldiğinden sözetmek istiyorum. Bir meslek dalı olan Matematik
Mühendisliği, her alandaki mühendislerle teknik olarak iletişimde bulunabilecek
bireyler yetiştirir. Disiplinlerarası sorunların modellenmesi, oluşan
matematiksel sorunların çözümü için uygun algoritmaların oluşturulması,
seçilmesi (ya da her ikisi birden) ve sonunda bilgisayarın etkin bir araç
olarak kullanımı bu bireylerin en önemli yetenekleridir. Bunlar güçlü
bir matematik tabanı olan yazılım mühendisleri olarak düşünülebilir. Bu
tanımlama programdaki bilgisayar kullanımının önemini ortaya çıkarmaktadır.
1991'de lisans öğrencilerine sunulan bilgisayar olanakları neredeyse
bir hiçti. Yalnızca öğretim üyelerince kullanılabilen bir IBM anabilgisayar
yapısı bulunmaktaydı. Öğrenciler yalnız onbir adet 8086 PC kullanabiliyordu.
Bilgisayar Laboratuvarı yöneticileri için virüs sorunu korkunç bir karabasan
gibiydi. Virüs, bir makinada kendisiyle tek başına kalınıldığında çok büyük
bir sorun değildir ama birçok insanın kullanımına açık bir durumda sorun
büyük demektir. Böyle bir durumda sorunun tek çözümü genellikle gerektiğinde
makineyi biçimlemeydi (format). Bu durum yöneticileri yazılım olarak daha
etkili çözümler aramaya itiyordu ve bütçedeki kısıtlı durum donanım olarak
gelişime izin vermiyordu.
1992'de Üniversite bir SUN IPX işistasyonu satınaldı, bu da
laboratuvarlara UNIX işletim sisteminin gelmesine neden oldu. Kısa bir süre
sonra bu satınalım Fakülte Dekanı'nın onbeş 386 PC satınalımını sağlamasıyla
sürdü. Virüs ve yönetimden kaynaklanan sorunlar akılda olarak yöneticiler
daha etkili çözüm arayışlarına başlamışlardı. OS/2 ilk girişimdi. Bununla
birlikte yeterli bilgi ve deneyimin olmayışı nedeniyle, sistem,
laboratuvarlarda yalnızca bir hafta çalışır durumda kaldı ve öprenciler
sistemi bu süre içinde yenilgiye uğratmayı başardılar. Sistem göçmüştü.
Laboratuvarların başkanının, BITNET'ten Linux adı verilen yeni bir
işletim sisteminin varlığını duyması yeni umutlara neden oldu. Adres bulundu
ve yazılım sipariş edildi. Bu yazılım Yggdrasil LINUX'tu. Kuşkusuz, bu
yazılımı satın almakla sorunlar ortadan kalkmış olmadı. Aksine, sorunlarla
dolu bir yolun başlangıcında bulunuluyordu. Bununla birlikte, hiç değilse,
yazılım ücretsizdi ve internet üzerinde bu yazılımla ilgili birçok bilgi
bulunmaktaydı. Herkes sorunların çokluğunun ve mutlu sona ulaşılacak yolun
uzunluğunun farkındaydı. Bununla birlikte, bu konuyla uğraşacak coşkulu
bireylerin varlığı ve Linux'un hızla gelişmekte olan yapısı ve de
ödeme gereksinimi olmama gerçeği sonunda kararı getirdi: Linux,
laboratuvarların baskın işletim sistemi olarak seçilmişti.
Danışman
Öçrenciler
İlk yıl, bu işletim sistemi hakkında, öğgretim üyesi düzeyinde,
deneyimde arttırımı ile geçti ve laboratuvarları yönetmenin hiç de kolay
bir iş olmadığı anlaşıldı. Zaman tüketimi büyük boyutlardaydı ve bir kaç
yöneticiyle, hayatlarında belki de ilk kez böyle bir işletim sistemiyle
karşılaşan yüzlerce öğrenciye hizmet vermek neredeyse olanaksızdı. Bir yıl
sonra yeni 386 ve 486 türü bilgisayarlar satın alınması laboratuvarlarda
daha geniş esneklikler yaratmakla birlikte ugraşı tutarınıda büyük ölçüde
arttırdı. Bakım için uzmanlara verilmesi gereken ücretin fakülte bütçesinin
dar sınırlamaları dışında kalması yönetici olarak öğrencileri kullanmanın
akla uygun olacağı düşüncesini gündeme getirdi. Bu hizmeti sürdürebilirler
ve üniversite lisans programında elde edebildiklerinden daha fazlasını
öğrenebilirlerdi. Bu bireyler " Öğrenci Danışman" olarak adlandırıldılar ve
bilgisayarların, neredeyse, tüm yazılımve donanımı ile ilgilenmelerine olanak
tanındı. İkincisinin yani donanım bakımının daha fazla kısıtı bulunmaktaydı
çünkü bu doğrultuda kapsamlı bir bakım için çok daha gelişmiş aygıtlara
gereksinim vardı (bununla birlikte donanımla ilgili hataların tanısını
yapabiliyor ve değiştirme ile ilgili önerilerde bulunabiliyorlardı).
Bu sistem yürüdü. İlk olarak X Pencere ile çalışmalar ardından TeX araçları
ve PostScript kullanımı yaygın bir şekilde başlatıldı. Bunları gcc
ve Pascal, Fortran, Mathematica, Scilab, Rlab gibi diğer programlama
dilleri izledi. Daha sonra iletişimağı (network) oluşturuldu ve bu amaçla
tüm sunucular yüklendi.
Bugün, yüz dolayında öğrenci danışman sistemin bakımını sağlıyor.
Görevleri yalnızca bu devamlılığı sağlamak değil yeni yazılımları bulmak,
uyarlamak ve kurulumunu sağlamak. Onlar boş zamanlarını bilgilerini ve
deneyimlerini arttırarak geçiriyorlar ve böylece mezun olduklarında
kendilerine ayrıca verilecek bir sertifikaya hak kazanıyorlar. Öğrenci
danışmanlar dokuz farklı birimde görev alıyorlar:
- Eğitim Birimi:
Bu birim derslere ek olarak kurslar ve seminerler düzenliyor.
Fakülte içindeki ve dışındaki seminer ve kurs programları doğrudan bu
birimin sorumluluğundadır.
Bu birim ayrıca yaz aylarında verilen staj programlarını da düzenliyor.
Öğrenciler hem bilgi ve deneyimlerini artırma şansına sahip oluyorlar
hem de sistemin geliştirilmesine ve güncellenmesine katkıda bulunuyorlar.
- Grafik ve Animasyon Birimi:
Bu birimin amacı, fakülteyle ilgili özel günlerdeki törenlerdeki sunumlar
ve görsel sanalyöreler için grafik ve animasyon çalışmalarında bulunmaktır.
Ayrıca sorumlulukları arasında yeni öğrencilerin eğitimi de bulunmaktadır.
Birimde üyeler POVRAY, 3DStudio, Lightwave, PostScript ve benzer yazılımları
kullanıyorlar. Bu yazılımlar çoğunlukla LINUX ve de daha küçük ölçekte
Windows NT altında kullanılıyorlar.
Bu birim aylık Türkçe ağiletişim (online) dergisi Oluşum'u da yayınlıyor.
- Donanım ve Ağlar Genel Bakım Birimi:
Bu birim kurulumu etkin olarak yapılmış bir iletişimağının bakımını
sağlamaktadır. Linux iletişimağı NIS ve NFS üzerine dayandırılmıştır.
Zaman ve devinimli (dinamik) bellek kotası devrede bulunmaktadır.
Bunun için mevcut olanların yanında Perl script de yazıldı. Bunlar
öğrencilerin X ve ncurses kullanarak yazdıkları gcc programlarıdır.
Birimde bir de iletişimağı güvenliği üzerine çalışma yapan bir altbirim
bulunmaktadır. Bu takımın görevi iletişimağının zayıf yanlarını saptayıp
yetkililere bildirmektir. Takım iyi huylu "hacker"lardan oluşmaktadır.
Bu birim aylık ağiletişim dergisi olan Erişim'i yayınlamaktadır. Burada
iletişimağı konusunun birçok dalı üzerinde uzmanlaşmış çok sayıda öğrenci
bulunmaktadır. Bu birim DNS, NIS-NFS, FTP ve MAIL sunucularından sorumlu
bulunmakradır.
- İnsan Kaynakları Birimi:
Öğrenci danışmanların yalnızca bir kesiminin sertifika alma şansı olmasından
dolayı, bu birimin amacı öğrenci danışmanların değerlendirilmesi için etkin
bir veri tabanı oluşturmaktır. Öğrenci danışmanların kredileri projeler ve
bilgisayar tabanlı çalışmaları göz önüne alınarak belirlenmektedir. Kredisi
belirli bir düzeyi geçen bireyler sertifika almaya hak kazanmaktadırlar.
Bu birimde PostGres, PostGresSql, Msql ve Adabas veritabanı olara
kullanılıyor. Değerlendirme için web sunucularının kullanılmasıyla ilgili
yeni bir proje var.
- Bilgi Kaynakları Birimi:
Bu birimin görevi Linux ve ilgili konular hakkında bilgi desteği sağlamak. Bu
amaçla bir kaç takım mevcut: CD tasarım takımı, görsel sanalyöre araştırma
takımı, çeviri ve yabancı terimlerin doğal karşılıklarını araştırmakla
sorumlu takım. Bu birim aylık Türkçe ağiletişim dergi olan Yazılım Dağarcığı'nı
yayınlıyor.
Birim CD yazıcı programlar, sanalgezgin (browser), TeX, LaTeX, PostScript,
MetaFont, MetaPost ve benzerlerini kullanıyor. Birim elemanları tarafından
son günlerde Python üzerinde çalışmalara da başlandı.
- Linux Sistem Programlama Birimi:
Bu birim Laboratuvarlardaki varolan Linux sisteminin geliştirilmesini
koordine ediyor. Yeni ya da var olup da henüz kullanılmayan yazılımlar
öğrencilerin kullanımına sunuluyor. Bu günlerde popüler projeler Perl, Gawk,
Tcl-Tk ve Python ile ilgili bulunmaktadır.
- Programlama Dilleri Birimi:
Bu birimin amacı baskın ve yeni gelişmekte olan programlama dilleriyle
ilgili bilgi ve deneyimi arttırmaktır. Bu amaç doğrultusunda C, Pascal,
Fortran gibi yapısal diller; C++, objc, Java gibi nesneye yönelik diller;
Lisp, Prolog gibi Yapay Zekâ Dilleri; Mathematica, Reduce gibi Simgesel
Yorumlayıcı diller ile ilgili çalışmalar yapılıyor.
- Görsel Sanalyöreler Birimi:
Bu birim Fakülte'nin görsel sanalyöresi tasarımı ve görsel sanalyöre
sunucusunun bakımından sorumludur. Görsel sanalyöre sunucusu yazılımı
için Apache ve Netscape Fasttrack kullanıyorlar. Görsel sanalyöredeki her
türlü nesnenin tasarımında HTML, Java, JavaScript ve Gimp kullanılıyor.
LinuxFocus'un görsel yansıyöresinin bakımı bu birim tarafından sağlanıyor.
Bu birim fakülte ve laboratuvarlardaki öğretim etkinliklerine yardım
etmekle de sorumludur. Aynı zamanda bir uzaktan eğitim projesinde de
görev almaktadırlar.
- Windows NT Birimi:
Her ne kadar laboratuvarlar ağırlıklı olarak Linux makinelerinden
oluşsa da Windows NT yüklü bir kaç bilgisayar bulunmaktadır. Bunun nedeni
Fakülte'deki diğer programlar olan Fizik ve Kimya bölümlerinin gereksinim
duymasıdır.
Bu birim küçük bir NT iletişimağının bakımını sağlıyor. Yönetim Samba ve
Linux kullanımıyla sağlanmakta. NT şu ana kadar bellek kotasına sahip değil
ve zaten NFS gibi sistemlerde sistem paylaşımı oluşturmak bir takım zorluklar
çıkarmakta. Bununla birlikte Linux ve Samba bu konuda kolaylık sağlıyor.
Her ne kadar NT'nin sağladığı tüm kolaylıklar Linux altında bulunsa da bazı
insanlar hâlâ Microsoft ürünleri kullanıyorlar. Bu tabii ki beraberinde
bir takım sorunlar getiriyor ve laboratuvarlarımız bu insanların gereksinimi
olan bazı kolaylıkları sağlıyor..
Sonuç
Bugün yeni bilgisayarların alınmasıyla Fakülte Laboratuvarları daha
iyi bir duruma geldi. Sistem 50'si Linux olmak üzere 70 Pentium 166
bilgisayarından oluşuyor. Bu bakım, yukarıda sözünü ettiğim gibi öğrenci
danışmanlık sistemiyle sağlanıyor. Sistem hergün yaklaşık 500 öğrenciye 24
saat hizmet veriyor ve gözlenen hiç çökmeden çalışma süresi 90 gün.
Sistem NFS ve NIS ve kota kullanmakta olup NT altiletişimağını da
yîetmektedir. Bu, Linux tarihinde iyi bir deneyim oluşturmaktadır.
Laboratuvarlar yıldan yıla en az 50 kadar eğitimli ve deneyimli elemanı
Türk Bilgisayar ve Yazılım Dünyasına eklemektedir. Ve son söz olarak
sıfırdan başlayan ya da diğer işletim sistemlerinden Linux'a geçen tüm
öğrencilere Linux'u asla terketmemelerini söylüyoruz. Onlar Linux
kullanmaktan hoşlanıyorlar ve Türk Linux Dünyası hergün yeni katılımlarla
büyümektedir. Grafik ve Animasyon birimi tarafından geliştirilmiş bir
kaç animated gif dosyası aşağıda sunulmaktadır:
|